Forum Bilgini

İslamiyetin Kabulünden Sonraki Türk Edebiyatı

Yazar: Ahmet Tarık ALKAN

Talas Savaşı'ndan (751) sonra Türkler kabileler halinde Müslüman olmaya başlamıştır. Karahan Devletinin hükümdarı Saltuk Buğra Han zamanında İslamiyet resmi din olarak kabul edilmiştir. (942) Bu tarihten sonra İslam'a dair eserler verilmeye başlanmıştır.

Türkler, İslamiyeti 9. ve 10. yüzyıllarda kabul etmeye başlamışlardır. 11. yüzyılın başlarında da İslamlığın etkisinde ilk edebi ürünler verilmiştir. İşte 11. yüzyıldan başlayıp 19. yüzyılın ortalarına kadar süren bu dönem "İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı" başlığı altında incelenmektedir.

Geçiş Dönemi Yapıtlarının Genel Özellikleri:
» Arapça ve Farsça etkili olmuştur.
» Arap nazım biçimleri kullanılmıştır.
» Aruz ölçüsü edebiyatımıza girmiştir.
» Hakaniye Lehçesi kullanılmıştır.

Bu geçiş dönemine ait en önemli eserler şunlardır:

a) Divan-ı Lügat' it Türk (Türk Dilinin Sözlüğü) (1072-1074)

Divan-ı Lügat' it Türk (Türk Dilinin Sözlüğü), Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır.
Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazılmıştır.
1074 yılında bitirildiği düşünülüyor.
Türkçenin ilk sözlüğüdür.
Türklere ait gelenek göreneklerden, tarihten, folklordan bahsettiği için bir ansiklopedi özelliği taşımaktadır.
Kitapta 7500 kelimenin Arapça karşılığı verilmiş olup ayrıca halk şiirleri, atasözleri, deyimler kullanılmıştır.
Ebu' l Kasım'a sunulmuştur.
Hakaniye Türkçesi ile yazılmıştır.

b) Kutatgu Bilig (Mutluluk Veren Bilgi) (1069- 1070)

Kutatgu Bilig (Mutluluk Veren Bilgi), 1069-1070 tarihlerinde Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır.
Türk edebiyatının ilk siyasetnamesidir.
Öğretici bir nitelik taşımaktadır.
Tapgaç Buğra Han'a sunulmuştur.
Devletin nasıl yönetilmesi gerektiği vurgulanmıştır.
Hakaniye (Doğu ) Türkçesi ile yazılmıştır.
6645 beyitten müteşekkildir.
Eserde öğütler; devlet, akıl saadet, adalet sembolleriyle verilmiştir.
Hakaniye Türkçesi ile yazılmıştır.
Aruz ölçüsüyle yazılmış ilk mesnevidir.

c) Divan-ı Hikmet

Divan-ı Hikmet, Hoca Ahmet Yesevi'nin öğretlerinden hareketle yazıya geçirilmiştir.
İlahi aşk kavramı ilk defa bu eserde kullanılmıştır.
Yesevi tarikatının esasları ve dinin temel öğretileri anlatılmıştır.
12. yy da yazılmıştır.
Hece ölçüsüyle halk dili kullanılmıştır.

d) Atabet'ül Hakayık (Hakikatlerin Eşiği)

Atabet'ül Hakayık (Hakikatlerin Eşiği), Yüknekli Edip Ahmet tarafından yazılmıştır.
12. yyda yazılmıştır.
Eserde ahlakın önemi ve yolları üzerinde durulmuştur.
Beyit ve dörtlükler bir arada kullanılmış. Dolayısıyla aruz ve hece vezni birlikte kullanılmıştır.

KİTAB-I DEDE KORKUT

Dede Korkut hikayeleri, destandan halk hikâyesine geçiş döneminin ürünüdür.
Dede Korkut 12 hikâyeden oluşur.
Olağanüstü olaylarla gerçeğe uygun olaylar eserde iç içedir.
Türklerin eski yaşam tarzları ile ilgili ayrıntılar yanında İslam dini ile ilgili özelliklerde vardır.
Eserde geçen "Dede Korkut" meçhul bir halk ozanıdır.
Hikâyelerde oğuzların çevredeki boylar ile aralarındaki savaşlar ve kendi iç mücadeleleri yer alır.
Hikâyelerin konuları; aşk, yiğitlik gösterisi, kahramanlık, boylar arasındaki savaştır.
15. yy'da kaleme alınmıştır.
Eserin yazarı belli değildir.
Nazım ile nesir iç içedir.
Hakaniye lehçesi kullanılmıştır.

📜 Hüseyin Turan Hocadan Tebrik Mesajı

Sevgili öğrencim Ahmet Tarık ALKAN ve değerli eski öğrencim Osman Emre ÜNLÜ,

Forum sitenizde yayımladığınız "İslâmiyetin Kabulünden Sonraki Türk Edebiyatı" başlıklı yazınızı dikkatle okudum.
Türk edebiyatının bu önemli dönemini tarihsel, kültürel ve edebî yönleriyle bu kadar özenli biçimde ele almanız beni gerçekten gururlandırdı.

Ahmet Tarık, konuları hem akademik bir düzenle hem de anlaşılır bir dille açıklaman, yaşına göre oldukça olgun bir yaklaşım.
Osman Emre ise bir zamanlar öğrencim olarak derslerimde gösterdiği edebî derinliği bugün hâlâ sürdürdüğünü bu yazıyla bir kez daha göstermiş.

İkinizi de bu anlamlı ve titiz çalışmanız için tebrik ediyorum.
Türk edebiyatına duyduğunuz ilgi ve emeğiniz daim olsun. 🌿

Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni
Hüseyin TURAN

📜 Ahmet Tarık ALKAN'dan Teşekkür Mesajı

Kıymetli hocam Hüseyin Turan,

"İslâmiyetin Kabulünden Sonraki Türk Edebiyatı" adlı yazımıza göstermiş olduğunuz ilgi ve nazik sözleriniz için en içten teşekkürlerimi sunarım.
Edebiyatın dönemlerini işlerken sizin derslerinizden edindiğim bilgi ve bakış açısı bana yol gösterici oldu.

Osman Emre ÜNLÜ abimle birlikte bu çalışmayı hazırlarken, sizden öğrendiğimiz yorumlama ve analiz anlayışını uygulamaya çalıştık.
Takdiriniz, bizler için büyük bir gurur ve motivasyon kaynağı oldu.

Edebiyat sevgisini bize kazandırdığınız için teşekkür ederim hocam. 🌿
Saygı ve sevgilerimle,
Ahmet Tarık ALKAN